Մարդու եւ ալկոհոլի «սիրո պատմությունը»

Ըստ մասնագետների՝ ալկոհոլիզմը բավականին երիտասարդացել է Հայերս «ուտող-խմող», հյուրասեր ազգ ենք. թե ուրախության, թե տխրության ժամանակ խմիչքն անպակաս է լինում մեր սեղաններից։

Բայց, ինչպես հուշում է ժողովրդական իմաստությունը, ամեն ինչ չափի մեջ է գեղեցիկ։ Հաճախ չենք էլ նկատում, թե ինչպես խմիչքի հանդեպ սերը դառնում է մշտական՝ անդրադառնալով թե՛ մեր բնավորության, թե՛ կենսակերպի եւ թե՛ մեր առողջության վրա։ Թերեւս քչերի մտքով է անցնում, որ ալկոհոլից կախվածությունը հիվանդություն է, որը բուժման կարիք ունի։

Միանշանակ, ալկոհոլի օգտագործումը ոչ բոլոր մարդկանց մեջ է հիվանդության վերածվում. դա պայմանավորված է նախեւառաջ տվյալ օրգանիզմի նախատրամադրվածությամբ, այսինքն՝ ժառանգականության գործոնով։ Եթե այդ գենը կա, ապա խմիչքի միջոցով «արթնանում» է, որի արդյունքում տվյալ անձի մեջ զարգանում է հիվանդությունը։ Մեկ ուրիշը խմում է, սակայն հիվանդագին կախվածություն չի առաջանում, չնայած դա էլ բնորոշվում է որպես կենցաղային հարբեցողություն։

Բժշկության մեջ հարբեցողությունը որպես հիվանդություն է բնորոշվում, եթե մարդու մոտ առաջանում են այսպես ասած՝ զրկանքային համախտանիշներ, այսինքն՝ խմելու հաջորդ օրն արդեն գիտակցությունը վատանում է, օրգանիզմը ալկոհոլի նոր չափաբաժնի պահանջ է զգում եւ միայն այդ պահանջը հագեցնելու դեպքում է ի վիճակի լինում նորմալ, բնականոն կյանքի վերադառնալ։

Հիվանդների մի մասը, գիտակցելով սեփական վիճակը, դիմում է բուժման, իսկ մի մասն էլ չի ընդունում, որ ինքը լուրջ խնդիր ունի։ Ինչպես խորհրդային տարիներին, այնպես էլ հիմա պետությունը ֆինանսներ է հատկացնում նման հիվանդների բուժման համար։

Հայաստանում գործում է «Հոգեբուժական բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ նարկոլոգիական կլինիկան, որտեղ ալկոհոլիզմով հիվանդ մարդիկ կարող են բուժում ստանալ։ Բուժումն իրականացվում է ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ՝ ամբուլատոր պայմաններում՝ պայմանավորված հիվանդի ցանկությամբ։

Ամբուլատոր բուժման ժամանակ հաշվի է առնվում, թե որքանով է վստահելի տվյալ անձը եւ կկարողանա՞ արդյոք հետեւել պահանջվող պայմաններին։ Պետությունը մեկ հիվանդի բուժման համար օրական տրամադրում է 6000 դրամ, դրա մեջ մտնում է երեքանգամյա սնունդը։ Կլինիկան միաժամանակ կարող է ընդունել 110 հիվանդի։

Ըստ վիճակագրական տվյալների՝ հանրապետությունում 1985 թվականին հաշվառված է եղել 8681 հիվանդ, որից 616-ը առաջնային բուժում են ստացել կլինիկայում։ 1986 թվականին հաշվառվել է 7690 հիվանդ, կլինիկայում բուժվել է 549-ը, 1990-ին՝ 5178, առաջնային բուժում է ստացել 431-ը, 1995-ին՝ 4407, որից 450-ը առաջնային բուժում ստացած, իսկ 2008 թվականին՝ 4040 հիվանդ, որից կլինիկայում բուժում է ստացել 638-ը։

Ալկոհոլիզմով հիվանդների գերակշռող մասը տղամարդիկ են, չնայած կան նաեւ կանայք։ Տարիքային առումով մեծ մասը 27-37 տարեկաններն են, անչափահասների շրջանում արձանագրված դեպքեր չկան։ Կլինիկայի բժիշկ-նարկոլոգ Ասյա Գրիգորյանը «ՀՀ»-ի հետ զրույցում նշեց, որ հիվանդների թվի նվազումը պայմանավորված է ոչ թե հիվանդության նվազման միտումով, այլ նրանով, որ 2000 թվականից բուժումը կազմակերպվում է նաեւ անանուն պայմաններում, այսինքն՝ հիվանդի ցանկությամբ նա չի հաշվառվում որպես այդպիսին, սակայն կարող է ստանալ թե ստացիոնար, թե ամբուլատոր բուժում։ Բուժման կուրսը տեւում է 24 օր։ Առաջին 10 օրում առաջնահերթ է հիվանդության ակտիվ շրջանից, սուր վիճակից, այն է՝ ալկոհոլից ֆիզիկական կախվածությունից դուրս բերելը։ Այդ շրջանում հիվանդը ստանում է մեծ քանակությամբ հոգեակտիվ նյութեր, որոնք անմիջապես ազդում են կախվածության կենտրոնի վրա՝ թույլ չտալով, որ այլեւս խմելու ցանկություն առաջանա կամ պսիխոզներ զարգանան։

«Պսիխոզներն առաջանում են հիմնականում զրկանքային վիճակում. օրգանիզմը զրկվում է ալկոհոլից, արտադրվում են նյութեր, որոնք հանգեցնում են հոգեկան վիճակի խանգարման։ Դա արտահայտվում է գիտակցության խանգարմամբ, տեսողական, լսողական խնդիրների առաջացմամբ, կորցնում են կողմնորոշումը»,–պարզաբանեց Ասյա Գրիգորյանը։ Դրանից հետո սկսվում է վերականգնողական փուլը, որի ժամանակ աստիճանաբար պակասեցվում է հոգեակտիվ նյութերի գործածումը եւ սկսվում է իմունիտետը բարձրացնող, կազդուրիչ միջոցներով բուժումը։ Ակտիվացնող միջոցները չափազանց կարեւոր են հիվանդի համար, քանի որ զրկանքային վիճակին շատ հաճախ հաջորդում է դեպրեսիան, երբ նրանք ինչ-որ բանի, տվյալ դեպքում ալկոհոլի պակաս են զգում։ Լինում են դեպքեր, որ հիվանդն ավելի ագրեսիվ է դառնում. այդ ամենը պայմանավորված է կոնկրետ անձի բնավորությամբ, նրա օրգանիզմի առանձնահատկությունից, ինտոքսիկացիայից։ Հիվանդների հետ այդ փուլում աշխատում է նաեւ հոգեբանը։

Ալկոհոլիզմի ժամանակ ախտահարվում են մարդու բոլոր օրգանները, առաջին հերթին տուժում են նյարդային, մարսողական, սիրտ—անոթային համակարգերը, լյարդը եւ այլն։ Բժիշկ-նարկոլոգը նշեց, որ հիվանդների 45-50 տոկոսը բուժումից հետո լավանում է եւ այլեւ չի դիմում բուժման համար։ Դա նույնպես պայմանավորված է անձի կամային հատկանիշներով, չնայած բավականին մեծ թիվ են կազմում կրկնակի բուժում ստացողները, ովքեր, չպահպանելով ալկոհոլ չօգտագործելու պայմանը, կրկին հայտնվում են կլինիկայում։

«Հիվանդության սկզբնական շրջանում առաջանում է հոգեկան, իսկ հետո արդեն ֆիզիկական կախյալություն եւ հիվանդագին հակում ալկոհոլային խմիչքների հանդեպ։ Ֆիզիկական կախյալությունից հիվանդին հնարավոր է դուրս բերել 10 օրվա ընթացքում, իսկ հոգեկան կախյալությունը նրանց հետ մնում է համարյա ամբողջ կյանքի ընթացքում։ Այսինքն՝ ալկոհոլիզմի դեպքում առողջացում որպես այդպիսին չկա, կա լավացում։ Երբեմն օրգանիզմն այնքան է սովորած լինում ալկոհոլին (կամ էլ հարբեցողությունը դառնում է կենսակերպ), որ հիվանդներն ի վիճակի չեն լինում հրաժարվել ալկոհոլից։ Այնինչ, բուժման կուրսից հետո մեկ կաթիլ ալկոհոլի օգտագործումն անգամ բերում է վիճակի սրացման։ Պսիխոզների, դեպրեսիվ վիճակներում լինում են նաեւ ինքնասպանության դեպքեր»,-ասաց նա։

Հասարակության, նաեւ մարդու կյանքում հետսթրեսային վիճակները հանգեցնում են անորոշության, անպաշտպանվածության զգացողության առաջացման։ Այդ վիճակները հաղթահարելու համար երբեմն մարդիկ դիմում են ոչ ցանկալի միջոցների, ինչպես օրինակ՝ խմիչքի, թմրամիջոցների եւ այլն։

Պատահական չէ նաեւ, որ հանրապետությունում ալկոհոլիզմի աճ արձանագրվել է անցյալ դարի 90-ականներին՝ հետպատերազմյան շրջանում, 1988 թվականի՝ Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժից հետո, երբ մարդիկ հոգեկան, նյարդային, արժեքային ուժեղ եւ խոր ցնցումներ են ապրել։ Դրան ավելացել է նաեւ սոցիալ-տնտեսական վիճակի վատթարացումը։

Այսօր, ցավոք սրտի, ալկոհոլիզմը բավականին երիտասարդացել է։ Գերազանցապես ժառանգական նախատրամադրվածության եւ կամային թույլ հատկանիշների դեպքում, անձի համար մասնավորապես ալկոհոլի միջոցով խնդիրները լուծելու պատճառ կարող է հանդիսանալ նաեւ մարդկանց կողմից չհասկացված, չգնահատված լինելը, հասարակության մեջ սեփական տեղը չգտնելը եւ այլն։ Ասյա Գրիգորյանն ընդգծում է, որ բուժումից հետո ալկոհոլիզմով հիվանդին բնականոն կյանքին վերադարձնելու հարցում մեծ դեր ունի հասարակությունը։ Շատ հաճախ նրանք արհամարհվում եւ հալածվում են, այնինչ, պետք է իրենց հասարակության լիարժեք անդամ զգան։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ